Prosto przez Prostki. W czasie i przestrzeni po gminie Prostki

Prosto przez Prostki
W czasie i przestrzeni po gminie Prostki

Stefan Michał Marcinkiewicz


Czy Ignacy Mościcki został przemycony przez granicę w Boguszach? Czy pierwsza wymiana ognia między niemieckimi a rosyjskimi żołnierzami (1914) miała miejsce w okolicach Prostek?
Czy w czasie wojny polsko-bolszewickiej Trocki prowadził tam poufne rozmowy? Czy syn Józefa Stalina przetrzymywany był w Oflagu 56 Prostken? Przez setki lat obszar należący do obecnej Gminy Prostki, stanowił pogranicze. Od 1466 roku do 1945 roku granica trwała, choć zmieniały się nazwy krajów. Wynik drugiej wojny światowej, decyzje polityczne oraz przesiedlenia ludności sprawiły, że dziś możemy mówić jedynie o dawnym pograniczu. Jego charakterystyczne cechy odnajdujemy w krajobrazie kulturowym Prostek i okolic. Unikalną pozostałością jednej z najtrwalszych granic w dziejach świata jest słup graniczny z 1545 roku.
Pograniczny obszar był tyglem kulturowym. Mówiono tu po polsku, mazursku, niemiecku, rosyjsku, litewsku i w jidysz. W XIX i XX wieku mieszkali tutaj przede wszystkim Mazurzy, Niemcy, Polacy, Rosjanie i Żydzi. Współczesny obszar Gminy Prostki obejmuje część przedwojennego powiatu ełckiego i piskiego oraz wieś Bogusze (po drugiej stronie granicy). Obecny zasięg Gminy Prostki ustalił się w 1976 roku, gdy włączono do niej, w ramach województwa suwalskiego, tereny dawnej gminy Wiśniowo Ełckie.
Książka ta proponuje wędrówkę w czasie i przestrzeni po Gminie Prostki. Jest zaproszeniem do jej przemierzania i odkrywania złożonego dziedzictwa. Oczywiście nie znajdziemy w tej publikacji wszystkiego. Są w niej pewne selektywne migawki, dobrane tak, aby przybliżyć czytelnikowi skomplikowaną historię tego obszaru.

 

Dlaczego więc książka, o której tu piszę, jest narzędziem historii praktycznej? W moim mniemaniu
dlatego, że czytana winna być przede wszystkim przez mieszkańców gminy Prostki, po to, by budować poczucie więzi i tożsamości z miejscem, jego materialnym i symbolicznym dziedzictwem, jakże przecież kłopotliwym. Po to, by w świadomości lokalnej kształtować poczucie bycia sukcesorem dziedzictwa kształtowanego przez dzieje, przez wszystkich byłych i współczesnych mieszkańców, niezależnie od ich etnicznej czy wyznaniowej proweniencji. Książka Marcinkiewicza to dobre narządzie do realizacji praktycznej historii. Jest to bowiem opowieść o skomplikowanej historii miejsca, na którym ludzie różnych nacji i wyznań, rożnych poglądów politycznych, biedni i bogaci, kryształowe charaktery i zwykli szubrawcy odciskali swoje piętno. Autor pokazuje także, jak w tak niewielkiej przecież gminie o swoje upominała się także wielka historia. Wojny toczone przez możnych i ważnych zaglądały tu także. Spokojne i leniwe życie prowincji zakłócali Tatarzy palący i rabujący, przemytnicy szmuglujący towar
przez granice państw, czy żołnierze Armii Czerwonej „wyzwalającej” wieś w 1945 roku. To książka, która służy także „odpominaniu” miejsca (Hubert Orłowski), daje bowiem głos tym, którzy mówić o nim nie mogą, czyli byłym mieszkańcom wsi i gminy, Niemcom, Mazurom czy Żydom, którzy przed wieki rodzili się w Prostkach, żyli tam i umierali. Opowieść o dziejach gminy snująca się na kartach książki odtwarza wielokulturowy, wieloetniczny i wyznaniowy charakter tego miejsca.

Dr hab. Jacek Poniedziałek, prof. UMK

 

Stefan Michał Marcinkiewicz, dr, socjolog regionalista, badacz historii i pamięci lokalnej; adiunkt na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie; autor książek: Mityczna stolica Mazur. Między Ełkiem a Lyck (2015); „Widmo śmierci” (31 X 1943). Partyzancka legenda, polityka i pamięć w powiecie ełckim (2020); Narodowa rewolucja. O nazizmie i wojnie na podstawie materiałów biograficznych z powiatu ełckiego (2021); autor wystawy pt. Sport w powojennym Ełku 1945-1956 (2018).


Liczba stron: 162
Format: 148×210
ISBN: 978-83-63838-53-9
Oprawa: miękka
Rok wydania: 2022 (wydanie I)


Gmina Prostki w partnerstwie ze Stowarzyszeniem Inicjatyw Społecznych „Nasze Prostki” realizuje projekt: „Lokalne dziedzictwo kluczem do wzmocnienia kapitału społecznego gminy Prostki”. Przedmiotem projektu jest promocja dziedzictwa historycznego i kulturowego gminy poprzez publikację książkową, opracowaną przez Muzeum Historyczne w Ełku, współfinansowaną ze środków Unii Europejskiej w ramach poddziałania 19.2 objętego PROW na lata 2014-2020.